TARİHİ SATALA ŞEHRİ
GÜN IŞIĞINA ÇIKMAYI BEKLEYEN ANTİK KENT
İlçe merkezine 24 km mesafede Sadak köyünde bulunan antik Satala kenti, günümüzde tüm sır ve güzelliğiyle toprak altında bulunduğundan kendisini gün ışığına çıkaracak kazıyı beklemektedir.
Satala'nin eski Roma İmparatorluğu' nun doğudaki en önemli askeri ordugah şehri olduğu ispatlanmıştır. Satala her ne kadar askeri bir yer olsa da, buluntular burada medeniyetin de geliştiğini göstermektedir. Trianus'un (MS 98-118) Kafkas seferi sırasında burada konakladığını biliyoruz. Satala, konsül tarafından gönderilen kişilerce idare edilmekteydi. Imparator Justinyen zamanında Satala' nın önemi daha da arttı. Imparator Heraklios zamanında Pers ve daha sonra İslam akınları sırasinda Satala harap edildi.
XV.Roma lejyonunun üstlendiği bir yer olan Satala kenti, antik dönemde çok önemli bir merkezdi. Ünlü Bizans tarihçisi Prokopios, Satala'nin artık olmayan surlarının dibinde Perslerle yapılan bir savaştan söz etmiştir. Prokopios'a göre, Fırat sınırının korunması amacıyla kurulan Satala, sadece stratejik bir amaçla Roma devlet sınırının ileri karakolu olma görevini yerine getirmiştir.
Hitit, Asur, Makedonya, Roma Bizans hâkimiyetinde kalan Satala, bir ara önemini kaybetmiş, ancak Trabzon Komnenosları zamanında tekrar canlanmış ve onların mesire yeri olmuştur. 6. yüzyılda imparator Justinyen zamanında bugün bile görülebilen büyük eserler yaptırılmıştır.
Bugün Sadak'ta bulunan harabeler, amfi-tiyatro seklinde yükselen bir dağın eteğindedir. Kalenin Pers tehlikesine karşı imparator Justinyen tarafından onarıldığını anlıyoruz.
Satala'ya ait çeşitli müzelere devredilen eserler:
a)Istanbul Arkeoloji Müzesi'ne
-Kandil (Toprak) 2 adet
-Yüzük taslari
-XV.Legio Apollinares'in armasi
-Kulplu testi
-Armali kemer tokasi
-Madeni parçalar
b)Londra British Museum'da
-Bronz Büst
Ayrıca Trabzon ve Erzurum Müzelerinde Sadak'tan çıkarılan mezar taşları, mezar stelleri, sütun başlıkları, lahit kapakları sergilenmektedir.
SU KEMERİ
Önceleri 47 gözlü olan bu su kemerini 1866 yılında Taylor 7 kemeri sağlam kalmış olarak tespit etmiştir. Ancak üzülerek yazalım ki bugün sadece 2 kemer ayağı ayaktadır
Sadak Köyümüzde bulanan Su Kemerinden bir görünüm
BRONZ BÜST
Londra British Museum'dadir. Bir zamanlar Tanriça Artemis ya da Afrodit Kültü diye adlandirilan Aneaitis kültüne aittir. Grek bronz sanatinin tek örnegi olup M.Ö.4.yüzyil baslarina ait oldugu tahmin edilmektedir.
Sadak Köyümüzde bulunan ancak yurt dışına kaçırılan bronz büst
NiKE KABARTMASI
Kabartmada Zafer Tanrıçası Nike,sol elinde palmatle savaş alanında gezinir biçimde anlatılır .Yapıt canlı, ancak kaba üslubuyla olgun arkaik döneme tarihlendirilebilir.
MEZAR STELLERI
Sadak Köyünün disinda, Cirit Tepesinde bulunan 32 stel bu alanin kentin nekropolü oldugunu göstermektedir. Bulunan yazilarin çogu Latince'dir. Roma döneminden kalan mezar taslarinin birinde XVI.Lejyon bayraktari Büyük Covidianus'un karisi Julia Maxia için yaptirildigi yazilidir.
XVI .Lejyon bayraktarı Büyük Covitianus'un Karisi Julia Maxia için yaptıgı tahmin edilen mezar taşıdır